Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου 2014

Μικρές ιστορίες 2 : Η γέφυρα της Σμίξης

Μια πρόταση αναπαράστασης της γέφυρας στη Σμίξη
(σκίτσο Ν. Τσίγκα)
             Η πολυθρύλητη γέφυρα της Σμίξης αποτελούσε μέχρι τα τέλη του 19ου αι. και την κατασκευή της αμαξιτής οδού Νεάπολης - Καστοριάς το βασικότερο σημείο εισόδου στο οροπέδιο της Καστοριάς. Κτισμένη σε νευραλγικό σημείο ανάμεσα από το Βογατσικό και το Κωσταράζι, από εδώ διερχόταν όλοι οι ταξιδιώτες, τα καραβάνια, τα στρατεύματα και οι χωρικοί της περιοχής. Πλησίον υπήρχε ο ομώνυμος συνοικισμός Σμίξη, ένα από τα τρία πολίσματα που συγκρότησαν σύμφωνα με την παράδοση το Παλιό Κωσταράζι[1]. Η ονομασία αυτή προφανέστατα οφείλεται στην πλησιόχωρη συμβολή (σμίξη) του Αλιάκμονα με το ρέμα Γκιόλε, που αποτελεί τη φυσική απορροή των πλεοναζόντων υδάτων της λίμνης Ορεστιάδας. Σε αυτή την περιοχή ο ποταμός Αλιάκμονας ''στριμώχνεται'' και σχηματίζει διαδοχικές δίνες ανάμεσα στο βουνό του Βογατσικού και τους χαμηλούς λόφους της Ανασέλιτσας. Το έδαφος στα βόρεια και ανατολικά είναι επικλινές και βραχώδες, ενώ στα νότια και δυτικά πεδινό με καλλιέργειες.
               
Λείψανα του ανατολικού ακρό-
βαθρου της γέφυρας σήμερα
          Πρώτος ο άγγλος περιηγητής W.M Leak  αναφέρει την ύπαρξη του γεφυριού το 1805[2], χρονολογία που σαφώς αποτελεί terminus ante quem για την κατασκευή του. Φαίνεται ότι αποτελούσε ένα ιδιαίτερο τοπόσημο της περιοχής καθώς το αναφέρουν διάφοροι άλλοι περιηγητές του 19ου και των αρχών του 20ου αι. που επισκέφθηκαν την Καστοριά, όπως ο Pouqueville, ο Boue, ο Νικολαΐδης, ο Σχινάς, ο Ζώτος Μολοσσός, ο Gopcevic, ο Ευαγγελίδης και ο Schultze - Jena [3]. Σε περιόδους της Ύστερης Οθωμανοκρατίας στο σημείο υπήρχε ένα τούρκικο τελωνείο, το οποίο φυλασσόταν με ένα στρατιωτικό φυλάκιο που επόπτευε το πέρασμα. Στη στενή αυτή θέση γινόταν συχνά ληστρικές επιθέσεις, ενώ στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο διαδραματίστηκαν εδώ σημαντικές μάχες με τα οθωμανικά στρατεύματα, όπως περιγράφουν τα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών[4]. Παρ’ όλες τις πληροφορίες των πηγών, παραμένει άγνωστη η χρονολογία κατασκευής του γεφυριού, η οποία καθίσταται δύσκολη ακόμη και να προσεγγιστεί. Διάφορες αναφορές μιλούν για βυζαντινή γέφυρα, στοιχείο που δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί. Το μόνο που μπορούμε να επικαλεστούμε είναι ότι πρόκειται για μια αρκετά παλιά γέφυρα, ίσως η παλαιότερη λίθινη στην περιοχή από αυτές που γνωρίζουμε σήμερα, βάσει των αναφορών. Αντίθετα με την κατασκευή, γνωστή είναι η ημερομηνία κατάρρευσής της τον Φεβρουάριο του 1926. Στον τοπικό Τύπο της εποχής διαβάζουμε: «Το αριστούργημα της τέχνης, η ιστορική βυζαντινή γέφυρα, η παρά τον Αλιάκμονα και κάτωθεν του Βογατσικού ευρισκομένη, κατά πληροφορίας διαβιβαζομένας ημίν εκείθεν δεν υπάρχει πλέον. Υπέκυψεν από το βάρος των πολλών ετών της εις την καταστροφήν, την οποίαν επέσπευσαν οι περίοικοι χωρικοί εις τας βάσεις αυτής από πολλού αλιεύοντες διά δυναμίτιδος»[5]. Βέβαια, ο βογατσιώτης ερευνητής και ιατρός Γ. Γκολομπίας αναφέρει σε νεώτερη εποχή πως είναι αναληθής η πληροφορία αυτή και ότι η γέφυρα κατέρρευσε μόνη της από το ρεύμα του νερού[6]. Όπως και να ‘χει, η «διασημότερη» και πιο ιστορική γέφυρα της περιοχής  χάθηκε άδοξα κατά τον Μεσοπόλεμο και οι διάφορες προτάσεις αναστύλωσής της δεν ευωδώθηκαν. Αντίθετα, σε πρόσφατους καιρούς πολύ κοντά στα ερείπιά της ανοικοδομήθηκε μια σύγχρονη γέφυρα οπλισμένου σκυροδέματος για τις ανάγκες των κατοίκων του Ν. Κωσταραζίου.
Τμήμα του εκτεταμένου δυτικού
 ακρόβαθρου, πνιγμένο στη βλάστηση 
Η τοπική παράδοση διασώζει παραλλαγμένο τον γνωστό μύθο με τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα Πασχάλη από το Σούλι για να στεριώσει το γεφύρι[7]. Οι υπόλοιπες πληροφορίες που έχουμε για τη γέφυρα προέρχονται κυρίως από τους διάφορους περιηγητές που την επισκέφθηκαν και μιλούν για μια τρίτοξη γέφυρα μήκους 50 μ., πλάτους 3μ., ύψους 12 μ.. Το μεσαίο τόξο ήταν αρκετά μεγαλύτερο από τα πλαϊνά (άνοιγματα τόξων 20 μ. και 5μ. αντίστοιχα)[8] και η κλίση της ήταν ιδιαίτερα μεγάλη, ενώ στο καλντερίμι του καταστρώματος σχηματίζονταν εκατέρωθεν σκαλοπάτια και οι όρθιες αρκάδες είχαν χρήση χαμηλού στηθαίου. Επίσης, έχει αναφερθεί ότι διέθετε μικρές καμπάνες με διάφορα μήκη αλυσίδων, οι οποίες χτυπούσαν ανάλογα τη στάθμη του νερού[9]. Στις μέρες μας, σώζονται μερικώς τα δύο ακρόβαθρα, ιδίως το δυτικό που εδραζόταν στην πεδινή όχθη, πνιγμένο στην παραποτάμια βλάστηση. Μια παρακείμενη λιθορριπή, όπου επαναχρησιμοποιήθηκε το δομικό υλικό προσφέρεται για εξέταση των γκρίζων ακανόνιστων λίθων της.

Απόσπασμα Αυστρο-ουγγρικού χάρτη του 1900 με σημειωμένη τη γέφυρα της Σμίξης


πηγές εικόνων
ψηφιακή χαρτοθήκη Τμήματος Χαρτογραφίας και Γεωπληροφορικής, Eötvös Loránd University, Budapest
αρχείο εφημερίδας Το ΒογατσικόΣύνδεσμος Βογατσιωτών Θεσ/νίκης «Ο Άγιος Κωνσταντίνος»
προσωπικό αρχείο



[1] Για το Παλιό Κωσταράζι βλέπε σχετικά:
   Ι. Τόλιος, Παλαιό Κωσταράζι (Ιστορία - Λαογραφία), Θεσ/νίκη, 1993
[2] W.M Leak, Travels in northern Greece, vol. 1, J. Rodwell, London, 1835, σ. 322, 323
[3] F.C.H.L Pouqueville, Voyage de la Grece, t.2, Chez Firmin Didot, Paris, 1824, σ. 516 / F.C.H.L Pouqueville, Voyage de la Grece, t.3, Chez Firmin Didot, Paris, 1826, σ. 28, 75 / A. Boue, Recueil d’ itineraires dans la Turquie d’ Europe, t. 2, W. Braumyller, Vienne, 1854, σ. 91 / B. Nicolaidy, Les Turcs et la Turquie contemporaine, t. 2, F. Sartorius, Paris, 1859, σ. 211, 212  / Ν. Σχινάς, Οδοιπορικές σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας, τ. 1, τύποις Messager d’ Athenes, Εν Αθήναις, 1886, σ. 65, 116 / Β. Ζώτος, Δρομολόγιον της ελληνικής χερσονήσου: αρχαιολογικόν, ιστορικόν, γεωγραφικόν, στρατιωτικόν, κριτικόν, γλωσσολογικόν, στατιστικόν και εμπορικόν, τομ. Δ’ Μακεδονία και Σερβία, τευ. Γ’, Εκ των καταστημάτων Κων. Αντωνιάδου, Εν Αθήναις, 1887, σ. 254 / S. Gopcevic, Makedonien und Alt-Serbien, L.W. Seidel & Sohn, Wien, 1889, σ. 142 / Τ. Ευαγγελίδης, Νέα Ελλάς, τύποις Δ.Γ. Ευστρατίου και Δ. Δελή, Εν Αθήναις, 1913, σ. 58 / L. Schultze - Jena, Makedonien: Landschafts und Kulturbilder, Gustav Fischer, Jena, 1927, σ. 174
[4] Γ. Πετσίβας (επιμ), Ο Βαλκανοτουρκικός Πόλεμος. Απομνημονεύματα Ι. Καραβίτη, Πετσίβα, Αθήνα, 2001, σ. 192-195 / Γ. Βέλκος (επιμ), Γ. Δικόνυμου ή Μακρή Ημερολόγιον πολέμου 1912 και 1913 εν Μακεδονία και Ήπειρω, Γιαχούδης, Θεσ/νίκη, 2003, σ. 61-64
[5]  εφ. Καστορία, φ. 155 (14.2.26)
[6] Γ. Γκολομπίας, Το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, Σύνδεσμος Βογατσιωτών Θεσ/νίκης «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», φ. 78 (Σεπ - Οκτ 91)
[7]  Θ. Βράκας, Ο θρύλος για το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, φ. 85 (Νοε - Δεκ 92)
[8] Nicolaidy (1859), t. 2, σ. 211, 212 / Σχινάς (1886), τ. 1, σ. μ’, 65 / Ζώτος (1887), τομ. Δ’, τευ. Γ’, σ. 254     
[9] Γ. Αλεξίου, Βυζαντινά γεφύρια στο Νομό Καστοριάς, περ. Καστοριανή Εστία, τ. 10 - 11 (Οκτ - Νοε 1988), Π. Ζάττας / Γ. Γκολομπίας, Το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, φ. 78 (Σεπ - Οκτ 91)

6 σχόλια:

  1. Συγχαρητήρια για την ανάρτηση.
    Μια μικρή παρατήρηση που έχει κάποια σημασία:
    Το σκίτσο του γεφυριού της Σμίξης που έγινε για τις ανάγκες της εικονογράφησης της εφημεριδας "Το Βογατσικό" -που έκεινη την περίοδο συνεκδιδαμε (διεύθυνση σύνταξης) με το Γ.Γκολομπία- δεν ανηκει σε κεινον αλλα είναι (ανυπόγραφο) ...δικό μου. Υπάρχει στο αρχείο μου (διαστάσεις σελίδας Α4) . Συνήθιζα να κάνω μερικα σκιτσα-σχεδια που δημοσιεύονταν συχνά μεχρι το 1996 στην εφημερίδα και συνόδευαν δικά μου κείμενα ή άλλων, χρονιά κατά την οποία αποχώρησα οριστικά απο τη σύνταξη της εφημεριδας. Ο Γιώργος είχε αποσυρθεί ένα χρόνο νωρίτερα.
    υπαρχουν κάποιες αναφορές προφορικές ότι η κατάρρευση του γεφυριού δεν ήταν αποτέλεσμα του ...πανδαμάτωρος χρόνου αλλα δολιοφθορά (απο κτηματίες της περιοχής).

    νώντας τσίγκας
    νευρολογος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Το σκίτσο προέρχεται από το άρθρο του Γ. Γκολομπία στην εφημερίδα. Μη έχοντας κάποια άλλη σημείωση, θεωρήθηκε αυτονόητο ότι σχεδιάστηκε από εκείνον. Εφ' όσον σχεδιάστηκε από εσάς, θα διορθώσουμε τη λεζάντα.
    Υπάρχει όντως η προφορική εκδοχή για δολιοφθορά, είναι γνωστή και σε εμάς. Αλλά επειδή εμείς προσπαθούμε να τεκμηριώσουμε τα κείμενα, λειτουργούμε βάσει πηγών. Προτιμήσαμε να μην αναφέρουμε κάτι μη τεκμηριωμένο.
    Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή και την παρέμβασή σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστώ κι εγώ για την ανταπόκριση στο ..."εγωϊστικό" μου αίτημα...
    Ευχομαι να έχετε πάντα την αγάπη,το μεράκι και το κουράγιο να ψαχνετε και να προσφερετε απο το μετερίζι σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. To 1530 σύμφωνα με το κατάστιχο ΤΤ 167, εκδίδεται από την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, η Σμίξη αναφέρεται ως οικισμός με 6 εστίες

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Για την εξεταζόμενη περιοχή, τo συνοπτικό οθωμανικό κατάστιχο ΤΤ 167 (1530) και το αναλυτικό ΤΤ 720 (1613) (που όμως αποτελεί ακριβής αντιγραφή από την αντίστοιχη απόγραφή του 1568) έχουν δημοσιευθεί αμφότερα στο πρόσφατο βιβλίο: Σ. Γκέκας - Σ. Ζήκας, Το Βόιο και η περιοχή του Άργους Ορεστικού της Δυτικής Μακεδονίας κατά την Οθωμανική Περίοδο 16ος - 17ος αι. Αναμένουμε με ενδιαφέρον και την έκδοση της ΕΜΣ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Στο χειρόγραφο βιβλίο του λοχαγού Μηχανικού Βασ. Νικολαίδη "Στρατιωτική γεωγραφία της ευρωπαικής Τουρκίας και ιδίως των ομόρων της Ελλάδος επαρχιών, ήτοι Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Ηπείρου και Αλβανίας", εν Αθήναις 1851, στη σελ. 604 η γέφυρα Σμίξης περιγράφεται ως εξής: "... ολίγα βήματα περαιτέρω η οδός διέρχεται τον ποταμόν Βιγλίστα (Αλιάκμονα των παλαιών) επί λιθίνης γεφύρας εχούσης πλάτος 3 μ μήκος 50 μ και ύψος άνω ύδατος 12 μ, σύγκειται εξ ενός μεγάλου τόξου έχοντος διάμετρον 20 μ και 2 μικρά, 3 μ έκαστον, το δε υπόλοιπον του μήκους είναι στήλαι και πλαγιοπτέρυγες. Η γέφυρα αύτη καλείται Σμίξη, διότι ενταύθα συρρέουσιν ο Βιγλίστας και ο ρύαξ της εκβολής της λίμνης, καθιστώντες όγκον ύδατος αδιάβατον εν παντί καιρώ και πάση ώρα. Προς δυτικομεσημβρίαν φαίνεται το κεφαλοχώρι Μπουγατζικόν με 500 ελλ. κρίρια, σχολείον, εκκλησίας, ευκατάστατους κατοίκους καταγινομένους εις τέχνας και το εμπόριον και ξενιτευομένους το πλείστον.". Το βιβλίο υπάρχει στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αθήνας, Κεντρικό αναγνωστήριο οδού Πανεπιστημίου, και φέρει αριθμό ταξινόμησης 348 ΡΚ, με τον οποίον μπορεί να αναζητηθεί από τους ερευνητές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Σχόλια με υβριστικό ή προσβλητικό περιεχόμενο δεν θα δημοσιεύονται

Back to Top