Η εβραϊκή κοινότητα (μέρος 2ο): Το τέλος

* Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε με μικρές αλλαγές και στο περιοδικό Χρονικά, τ. 241 (Ιουλ - Σεπ 2013), ΚΙΣ, σ. 4-8

Οι σχέσεις των Εβραίων με τους Oθωμανούς και τους Έλληνες    

Εβραϊκή τελετή στο νεκροταφείο της Ντόπλιτσας,
από την περίοδο του Μεσοπολέμου

    Οι ευνοϊκές συνθήκες εγκατάστασης και τα προνόμια που έδωσε η οθωμανική διοίκηση βοήθησαν τους Εβραίους να προσαρμοστούν εύκολα στην πόλη. Ανέπτυξαν τους προαναφερόμενους εμπορικούς δεσμούς, αλλά και ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό επίπεδο. Αυτό το επίπεδο δηλώνεται από την ανάδειξη σημαντικών προσωπικοτήτων καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τα αξιόλογα θρησκευτικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα της κοινότητας, οι μεταγενέστερες αναφορές για την διεξαγωγή πολιτιστικών δρώμενων όπως θεατρικές παραστάσεις και η έκδοση εντύπων με φιλεκπαιδευτική και ποικίλη ύλη[1]. Οι Οθωμανοί επέτρεψαν μια σχετική αυτονομία και αυτοδιαχείριση της καστοριανής εβραϊκής κοινότητας, όπως έκαναν εξάλλου και με τους Έλληνες. Έτσι, τους δόθηκε η ευκαιρία να διατηρήσουν δια μέσω των αιώνων τους σφικτούς δεσμούς μεταξύ των μελών της κοινότητας. Στην Τουρκοκρατία οι άνδρες Εβραίοι ήταν τρίγλωσσοι, γεγονός που απαίτησε η συναναστροφή τους με Έλληνες και Τούρκους στα παζάρια και τις αγορές. Αντίθετα, οι περισσότερες εβραιοπούλες μάλλον μιλούσαν μόνο εβραϊκά και περιορίζονταν εντός της εβραϊκής συνοικίας. Φαίνεται πως οι μοναδικές διαφυλετικές συναναστροφές γινόταν μεταξύ των ανδρών στην αγορά και εν μέρει τα καφενεία της πόλης. Οι επιγαμίες μεταξύ αλλοθρήσκων σπάνιζαν καθώς ήταν προϋπόθεση η αλλαγή θρησκεύματος, συνήθως των γυναικών. Χαρακτηριστικά είναι κάποια σωζόμενα παραδοσιακά τραγούδια που πραγματεύονται αυτό το θέμα, δηλαδή του έρωτα ενός χριστιανού για κάποια εβραιοπούλα[2]. Η κατάσταση βέβαια άλλαξε ριζικά μετά την απελευθέρωση του 1912, οπότε όλοι οι Εβραίοι μιλούσαν και ελληνικά εκτός από τη μητρική τους γλώσσα, ενώ ενσωματώθηκαν πλήρως στους περισσότερους θεσμούς του Ελληνικού Κράτους.