Φωτογραφίες μετά την απελευθέρωση (μέρος 1ο)

Τα πρώτα Θεοφάνεια στην Καστοριά (1913)

Τα μοναστήρια της Καστοριάς (μέρος 2ο)

Μεταβυζαντινή Εποχή

Μονή Προφ. Ζαχαρία Γράμμου

Το παλιό καθολικό περιτριγυρισμένο από δέντρα

     Φωλιασμένος σε ένα ξέφωτο του δασωμένου Γράμμου, δίπλα στις όχθες του Αλιάκμονα, εντοπίζεται ο μικρός ναός αφιερωμένος στον Προφ. Ζαχαρία, εγγεγραμμένος, σταυροειδής με τρούλο και στέγαση από πλάκες σχιστόλιθου. Η θέση βρίσκεται ανάμεσα στο τρίγωνο των οικισμών Γράμμος-Πεύκο-Τρίλοφος (Σλήμνιτσα) και περιβάλλεται από ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό τοπίο. Η ακριβής χρονολόγηση του ναού, που αποτελούσε το καθολικού ενός μοναστηριού, καθίσταται προβληματική καθώς η υπέρθυρη κτητορική επιγραφή του έχει καταστραφεί. Ο Π. Τσαμίσης το ανάγει στη Βυζαντινή Εποχή (πιθανότατα εσφαλμένα), χωρίς να αναφέρει περισσότερα[1]. Μοναδική μαρτυρία αποτελεί μια επιγραφή στο εσωτερικό με τη χρονολογία 1673. Πάντως, οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούν την ίδρυσή του στα τέλη του 16^ου αι., καθιστώντας το ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Καστοριάς.

Τα μοναστήρια της Καστοριάς (μέρος 1ο)

     Η Καστοριά από πολύ νωρίς αποτέλεσε σημαντικό πνευματικό κέντρο της αυτοκρατορίας, με μια πληθώρα αξιόλογων θρησκευτικών κτισμάτων. Όμως, εκτός τις εκκλησίες της πόλης, αξιόλογα δείγματα από τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Εποχή έχουμε στους οικισμούς της περιοχής και την ύπαιθρο, όπου σώζονται μέχρι τις μέρες μας πολλοί ναοί και μονές. Εδώ, ο μοναχισμός άκμασε ήδη από τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, αρχικά με τη μορφή αναχωρητών σε ερημικά ασκηταριά, πολύ συχνά σε σπηλιές, και από τον 10^ο αι. με τη μορφή κοινοβιακών μοναστηριών. Οι λόγοι που συνέβαλλαν στη θεμελίωση του μοναστικού κινήματος εδώ, έχουν να κάνουν με την απομόνωση της περιοχής και το απαράμιλλο φυσικό της κάλλος. Μάλιστα, ορισμένες αναφορές βυζαντινών χρονογράφων θέλουν την περιοχή ως τόπο εξορίας, μαζί με αυτή των Πρεσπών. Ακόμη, στην ήδη εύρωστη και ευμεγέθη πόλη της Καστοριάς, είχε αναπτυχθεί έντονα το θρησκευτικό συναίσθημα και η καλλιτεχνική παράδοση με την συγκρότηση τοπικών ομάδων αγιογράφων, ξυλογλυπτών και κτιστάδων, γεγονότα που προώθησαν στην δημιουργία μονών και την προσέλκυση μοναχών.

Βυζαντινή Εποχή

Μονή Αγ. Αναργύρων Μελισσοτόπου

Πανοραμική όψη της μονής Αγ. Αναργύρων

     Εγκαταστημένη σε μια δασωμένη πλαγιά του όρους Βίτσι, 2 χλμ. ΒΔ του σύγχρονου οικισμού του Μελισσοτόπου, οι Άγιοι Ανάργυροι αποτελούν την παλαιότερη σωζόμενη μονή του Νομού Καστοριάς. Ιδρύθηκε το 1080, λίγο νωρίτερα από την Παναγία Μαυριώτισσα. Η παράδοση λέει ότι υπήρχε ένα θαυματουργικό αγίασμα της Παναγίας και οι ντόπιοι κάτοικοι είχαν χτίσει έναν μικρό ναό του Αγ. Παντελεήμονα στη θέση αυτή, όπου ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός βρήκε ίαση μετά από ένα σοβαρό τραυματισμό κατά τις μάχες με τους Νορμανδούς του Ροβέρτου Γουϊσκάρδου. Έτσι, δημιούργησε τη μονή που αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Παντελεήμονα.

Τα δημόσια οθωμανικά κτίρια

   

Παλιά φωτογραφία του μενδρεσέ 

          Η κατά καιρούς οθωμανική διοίκηση της Καστοριάς μεριμνούσε για την εξυπηρέτηση διαφόρων αναγκών των κατοίκων της πόλης, κυρίως των μουσουλμάνων. Τα επιμέρους ζητήματα των υπολοίπων αναλαμβάνονταν ανάλογα από την ελληνική ή την εβραϊκή κοινότητα, που λογοδοτούσαν όμως στον τούρκο διοικητή και δικαστή. Έτσι, στην πάροδο των αιώνων της Τουρκοκρατίας κτίστηκαν μια σειρά από ‘’δημόσια’’, κοινοφελή κτίρια στην πόλη, ειδικά από το β’ μισό του 19^ου και μετά, κατά την προσπάθεια αναδιάρθρωσης του τούρκικου διοικητικού συστήματος και εκσυγχρονισμού του βαθιά συντηρητικού Οθωμανικού Κράτους[1]. Ο προσδιορισμός των κτιρίων ως ‘’δημόσια’’ δεν μπορεί να εκληφθεί με την σημερινή έννοια, μιας και την χρηματοδότησή τους σπάνια αναλάμβανε το επίσημο κράτος, δηλαδή η κεντρική διοίκηση της Πύλης. Συνήθως, η κατασκευή πραγματοποιούνταν είτε χάρη σε προσωπικές δωρεές επιφανών τούρκων, είτε σε δαπάνες του τοπικού μουσουλμανικού ιερατείου[2], είτε τέλος στα έσοδα από την φορολογία των κατοίκων.  Στα δημόσια κτίσματα συγκαταλέγονται διοικητικά, στρατιωτικά, σχολικά κτίρια και άλλες κοινωφελείς υποδομές, όπως η ύδρευση και η συντήρηση δρόμων. Φυσικά, συμπεριλαμβάνονται και το σύνολο των θρησκευτικών κτισμάτων, που όμως δεν θα αναφερθούν εδώ, μιας και περιγράφονται σε άλλη ανάρτηση.